giovedì 9 febbraio 2012

POESIA E RELIGIOSIDADE POPULARE de Piero La Croce


Cust’articulu, de Pier Luigi La Croce, intitulau “Poesia e religiosidade populare”, est essiu in italianu in s’Arborense, su giornale de sa Diocesi de Aristanis in su mese  de arbile del su 2010. Pier Luigi La Croce etottu dd’hat furriau in sardu po ddu poder ponnere in custu situ. Ddu lassaus comente issu dd’hat iscrittu.


POESIA E RELIGIOSIDADE POPULARE
Benigno Casula est un’omine, distintu in su faere e de modos gentiles, chi est naschiu e bivit in Tonara. Tenet ottantanoe annos e po meda tempus hat fattu su pane po ddu ‘ennere. Cun grabbu e cortesia serviat a tottus is chi annànt a su forru suo in su iginau de Arrasulè.
Is pitzocheddos chi donnia mignanu annaiant a iscola, intrànt innanti in sa buttega sua e ddi naiant aboginanno: “Tìu Benigno ‘aiènnòsi ùnu panerùssu”; e acoa nne poniant cussu pane fraganno e ancora caente, chi fut s’immurgiu issoro, aintro de su su bogittu, e si nn’annaiant a brincos.
Su fragu bellu de su pane de Tiu Benigno si intenniat in tottu is camminos e is istrintorgios de su ‘iginau antigu de Funtàna Ìdda. Prus ainnanti de su forru de Tiu Benigno ddu est su camminu, chi si naiat s’Orrùga ‘e sa Maestràntza, inue fut naschiu Peppinu Mereu. E a pagu trettu dae cui ddu-e fut sa ‘omo de Dottor Sulis, cuddu Nanni Sulis, dottore e beneffadore, amigu de su poeta, e chi chena si nne sapire como est connotu in medas logos ca est po issu chi Mereu, tanno giovoneddu e insufferente in sa ‘idda sua, haiat iscrittu cuddos versos de Nanneddu meu chi, annos medas acoa, cun sa musica de Tonino Puddu, ddos hant connotos in donnia logu a su puntu chi calecunu pentzat chi Nanneddu Meu siat s’innu nazionale de is Sardos.
Tiu Benigno, como est fiudu e non faet prus su panatteri ma non ddi mancat cudd’antigu ischire trattare cun sa gente chi s’arte sua incantosa dd’imponiat; e tenet is lintzolas e ponet s’ortu e ligget e iscriet poesias mancari in medas connoscant prus a Tìu Orrofèle Casùla, unu frade suo, cantadore finas issu, chi est est mortu dae unos cantos annos e chi haiat pubblicau prus de unu libru de poesias. Ma chi sa gente connoscat prus a Orrofele non ddi dispraget. Antzis est orgogliosu de cussu frade chi haiat pigau paritzos premios e si fut distintu in medas cuncursos de poesia.
Ma issu tenet un’atteru modu de iscriere, prus a a sa manu, prus comunu fortzis e is versos ddos iscriet ponenno paris rimas e foeddos comente chi siat ammesturanno sa farra po faere su pane. Po custu is poesias de tiu Benigno, nessi is chi hapo potziu lìggere, tenent cussu fragu bellu e sa lebiesa de su pane appenas ‘ogau dae su forru.
Fortzis ca daghi iscriet pentzat chi a chie hat a lìggere cussos versos est comente a-i cuddu fedu ch’intraiat a boges in su forru nannoddi: “Tiu Benigno ‘aiennosi ùnu panerussu”.
E issu, Tiu Benigno, ancora oe chistionat cun tottus e pigat calesiat paragone. Est abbonau a s’Arborense e ligget s’articulu de Totore Frau chi trattat de poesia. Nos hat mannau  dae pagu una cantzone, cosa sua, chi hat postu po sa Cresia de Santa Nostasìa, sa chi fut in s’antigu iginau de Toneri in Tonara e chi noso pubblicaus cun pragere:

TONARA A SANT’ANASTASIA
TONARA A SANT’ANASTASIA


Tonara Anastasia hat onoradu
Tonara Sant’Anastasia ha onorato
sutt’e Toneri amena zona
sotto il rione di Toneri, in luogo ameno,
sa cresia li hat inie fraigadu
li la chiesa a lei ha innalzato
e po seculos fit issa sa patrona.
e per secoli fu le lei la patrona.


Pustis su Simulacru adottadu
Dopo che venne adottato il simulacro
inie est istada post’in trona.
li venne costruito anche il pulpito.
Fit unu faru sempr’illuminadu,
Era un faro che illuminava di continuo,
da’ Onnalè a Su Toni una corona.
da Gonnalè a Su Toni cingeva una corona.


Subra s’antiga e vistosa rocca
Sull’antica e panoramica rocca
restana muros ‘e s’isterrimenta
restano i muri delle fondamenta
de sa Cresia, sacru monumentu.
della Chiesa, sacro monumento.


Tonara ancora a issa s’invoca(t),
Tonara ancora a lei si invoca,
de su sou martiriu si nd’ammenta(t)
del suo martirio conserva la memoria
ca sa morte dae Floro hat ottentu.
giacchè da Floro ebbe la morte

Custos verso de Tiu Benigno Casula funti sestaos a sa manera de is sonettos prus nodios. Si biet ca a ddos iscriere hat postu contiviggiu cardianno finas a s’istoria de sa ‘idda e de cudda Santa, martire cristiana, chi dae sempere is tonaresos ddi tenent affetzione.
Santa Nostasia, antzis Santa Nosta come dda tzerriant is de Toneri, chi a issa funti devotos aberu, po meda seculos est istada sa patrona de sa ‘idda: e po seculos fit issa sa patrona, iscriet Tiu Benigno. Sa cresia, chi como ddu-e funti in pè solu is muros de anca fut s’artare, dd’hiant fraigada in d-unu cucuru de s’ischistu a colore ‘e prata, in d-unu montigu chi s’accrariat a s’Isca, s’adde chi arribbat finas a su sartu de Brebì;  “Subra s’antiga e vistosa rocca”, nat ancora s’autore nostu.
Sa Cresia de Santa Nostasìa, a seguru,  fut istda fraigada innanti de su XIV seculu e fut connota poi is tres arcos goticos cun is tres bovidas arcadas da inue penniant cosa ‘e perdas mannas chi sa gente ddi si naiat “is campanèddas”. Acoa, sa cresia, abbellu abbellu, fut istada iscavulada e nn’est orrutta de su tottu bie su milleottoghentoschimanta. Cosa meda dae inie, perda, mattone e linna, funt istaos pinnigaos e umperaos po fraigare e accontzare sa cresia noa de Santu Crabiele e sa ‘e Sant’Antoni. S’istoria de comente sa cresia de Santa Nosta fut istada abbandonada est ancora cosa chi non s’ischit bene; un’istoria chi Padre Giovanni, su preide de Tonara, est cricanno de nne ‘ogare a campu liggenno cun passientzia is paperis prus antigos chi funti in s’Archiviu de sa Cresia. Su sonetto de Tiu Benigno si serrat lumenanno unu fattu de s’istoria chi trattat de su martiriu de sa santa: Tonara ancora a issa s’invoca(t),/ de su sou martiriu si nd’ammenta(t)/ ca sa morte dae Floro hat ottentu.”. Bidaus tanno de connoschere prus bene s’istoria de Sànta Nòsta. Nostasìa, pitzoca de is prus donosas de tanno, fut figgia de Protestato e de Fausta, amaduos non cunvertìos a su Cristianesimu. Issa fut istada fatta cristiana paris cun sa mamma dae Crisogono chi fut su maistu suo. Morta sa mamma, su babbu dd’hiat obbrigada, finas chi issa non cheliat, a si coiare cun d-unu donno romanu chi si mutiat Publio. Nostasìa costumaiat a aggiudare a is poberos ma canno su pobiddu dd’haiat ischippiu dd’haiat accorrada in domo. S’Imperadore Diocletzianu, in cussu tempus, haiat mannau a Pubblio ambassadore in Persia e Nostasia fut ibettada suttaposta a Codisso, un’omine orudu chi teniat s’ordine de dda faere mòrrere abbellu abbellu. Ma a cantu Publio si fut mortu de ubitu, Nostasia fut torrada fasìa e haiat torra cumentzau a aggiudare a chie teniat bisognu. Po more de custu, però, fut istada suspettada de essere cristiana e tanno nne dd’haiant leada a su Prefetto Floro (ma segunnu calecunu istoricu non fut Floro ma un’atteru chi ddi naiant Probo), chi haiat tentau chena nn’arrennesere de dda faere annare contras a sa religione chi haiat abbratzau. Finas s’imperadore Diocletzianu haiat cricau de dda tomere, ma chena nn’arrennessere. Tanno nne dd’haiant torrada anca fut Floro e custu dd’hiat propostu de dda liberare bastes chi dd’esset giau a issu tottu su bene. Ma issa dd’hiat arrespostu ca non teniat prus nudda ca su chi teniat dd’hiat giau a is poberos. Tanno Floro nne dd’hiat posta in presone. Apustis de unu mese is chi dda cardiaiant fiant ibettaos ispantaos ca issa, puru senno in presone, si fut fatta prus bella de innanti.  Tanno Floro haiat detzidiu de dd’otziere, mannannoddedda paris cun atteros chentubinti presoneris in d-una barca chi acoa haiat fattu affunnare. Ma Nostasia si fut trabada po meraculu de Santa Teodota. Floro, sempere prus airau, tanno nne dd’haiat fatta leare a s’isula de Palmaria inue, su bintichime de nadale de s’annu 304, fut istada brusada a bia.  Su corpus de Nostasia innanti fut istau interrau in Zara e acoa, in s’annu 406, leau a Costantinopoli. Podet essere chi sa veneratzione a Santa Nostasìa in Sardigna siat cumentzada po more de is Aregos Bizantinos ma custu importat pagu. Contat invetzes chi su cultu po sa Santa, apustis de chentuchimant’annos chi sa cresia nn’est orrutta, si mantegnat ancora in Tonara. E paragonanno custu mi benint a conca is versos bellissimos de una pregadoria antiga tonaresa inue si foeddat de custa santa:
E ÀVE MARÌA DE GRÀTZIAS PRÈNA
AVE MARIA PIENA DI GRAZIA
E àve Marìa de gràtzias prèna
Ave Maria piena di grazia
e àve Marìa pàgat arrecréu.
Ave Maria ripaga con la gioia.
dàe ùna segnòra est incarnàdu Déus
Da una Signora si incarnato Iddio
dàe una Segnòra e ùna mèla frìsca,
da una signora ed una mela fresca
Sànta Nastasìa s'est fàtta maìsta
Santa Anastasia si è fatta maestra
e a mànu sùa s'hat giàu sa pèna
e di sua mano si è data la pena
e àve Marìa de gràtzias prèna
Ave Maria piena di grazia
E àve Marìa sa pèna s'hat giàu
Ave Maria la pena si è data
e a su massàu dd’hat giàu s'aràu
al contadino ha dato l’aratro
e a su pastòre dd’hat giàu s'agnòne
al pastore ha dato l’agnello
e a su prèide dd’hat giàu littèra
ed al prete ha dato la scrittura
e àve Marìa de gràtzias prèna …
e Ave Maria piena di grazia